Pod redakcją Jana Adamowskiego przy współudziale Zdzisława Podkańskiego

W projekcie okładki wykorzystano wycinanki Romana Prószyńskiego

Prezentowane wydawnictwo intencjonalnie chce służyć jak najszerszemu gronu czytelników zainteresowanych pogłębieniem swojej wiedzy na temat tradycyjnejk ultury lubelskiego regionu. Zatem bezpośrednimi adresatami publikacji są nie tylko nauczyciele, regionaliści, szeroko rozumiani badacze, ale także studenci czy nawet uczniowie i miłośnicy narodowych tradycji. Chcemy też czytelnikowi z innych obszarów kraju zaprezentować podstawowe wartości tradycji kulturowych Lubelszczyzny.

Powyższemu założeniu służy też kompozycja tomu. Poszczególne jego rozdziały i artykuły omawiają różne zakresy tematyczne. Tom rozpoczyna refleksja na tematy ogólne. Swojego rodzaju wstęp stanowi tu wypowiedź Ryszarda Szczygła, który przedstawia proces kształtowania się Lubelszczyzny jako regionu historycznego. Kolejno – Stanisława Niebrzegowska‑Bartmińska podjęła kwestię wartości przynależnych etosowi chłopskiemu, a Halina Pelc kreśli ogólny obraz lubelskich gwar.

Dalsze grupy zagadnień rozwijają następne rozdziały. I tak: jest dział poświęcony folklorowi – słownemu i muzycznemu, w którym Jerzy Bartmiński omawia zagadnienie życia pieśni ludowych, a Marta Wójcicka zajęła się gatunkami prozy, z kolei Piotr Dahlig przedstawia specyfikę tradycji muzycznych Lubelszczyzny. W następnej kolejności grupa autorów omawia zagadnienia obrzędowości: dorocznej – Jan Adamowski i Zdzisław Kupisiński oraz rodzinnej – Beata Maksymiuk, zaś Agnieszka Kościuk‑Jarosz zarysowuje potrzebę badania obrzędowości miasta Lublina. Są też artykuły poświęcone plastyce obrzędowej – Katarzyna Kraczoń, strojom ludowym naszego regionu – Elżbieta Piskorz‑Branekowa oraz potrawom z lubelskiej kuchni chłopskiej – Mariola Tymochowicz. W osobnym rozdziale prezentujemy wschodnie pogranicze językowo-kulturowe. Autorami odpowiednich artykułów są tu: Feliks Czyżewski, który przedstawia refleksje oparte głównie na materiale językowym, a Agnieszka Szokaluk‑Gorczyca analizuje kwestie pograniczności w kontekście badań cmentarzy chrześcijaństwa wschodniego. Część merytoryczną tomu zamykają teksty omawiające działania struktur instytucjonalnych i społecznych na rzecz ochrony i upowszechniania wiedzy i wartości lubelskiej, ale i ogólnopolskiej kultury ludowej. Mamy tu wypowiedzi na temat mecenatu państwa – Zdzisław Podkański, roli towarzystw regionalnych – Janina Biegalska, Stowarzyszenia Twórców Ludowych – Paweł Onochin czy działalności CEPELII – Jan Włostowski.

Publikację zwieńcza zestaw fotografii dokumentujących lubelski Ogólnopolski Przegląd Zespołów i Grup Kolędniczych. Ta ostania informacja jest także o tyle ważna, że odnosi się do podstawowych inspiracji związanych z pomysłem i realizacją naszej publikacji. Można powiedzieć, że na początku był pomysł Zdzisława Podkańskiego, aby systematycznie w okresie Bożego Narodzenia organizować przegląd kolędniczy. Dzięki niemu i zebranemu wokół tej idei zespołowi działaczy Stowarzyszenia „Nasz Piast” oraz Dyrekcji i pracownikom Domu Kultury Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej – gospodarzom Przeglądu, lubelskie kolędowanie odbywa się dorocznie, a przy okazji jego ósmej edycji zostało też zorganizowane dwudniowe seminarium poświęcone refleksji nad stanem i wartościami, jakie w różnych swoich zakresach (kultura materialna, duchowa i społeczna) niesie kultura ludowa Lubelszczyzny. Znaczna część artykułów ma swoją genezę w tamtym spotkaniu. Należy jednak zaznaczyć, że publikowane tu teksty są opracowaniami oryginalnymi, znacznie pogłębionymi i rozszerzonymi, a w wielu przypadkach – nawet istotnie zmienionymi. Ponadto do tomu włączono też artykuły dodatkowe. W ten sposób publikacja stanowi opracowanie o charakterze monograficznym i jednocześnie jest to swoiste i całościowe kompendium wiedzy o bogatych i zróżnicowanych tradycjach kulturowych charakterystycznych dla obszarów Lubelszczyzny.

Jan Adamowski, fragment Wstępu

Mecenas wydania

Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego

Spis treści

Słowo Ministra Edukacji i Nauki Przemysława Czarnka

Słowo Wojewody Lubelskiego Lecha Sprawki

Słowo Marszałka Województwa Lubelskiego Jarosława Stawiarskiego

Wstęp (Jan Adamowski)

Ryszard Szczygieł, Lubelszczyzna jako region historyczny

Stanisława Niebrzegowska‑Bartmińska, Solidarność z życiem a trwałość etosu chłopskiego

Halina Pelcowa, Gwara jako wartość w przestrzeni regionalnej

Jerzy Bartmiński, Folklor nie umiera. Lubelskie pieśni ludowe w nowych odsłonach

Marta Wójcicka, Współczesna proza ludowa Lubelszczyzny formą upamiętniania przeszłości

Piotr Dahlig, Specyfika tradycji muzycznych Lubelszczyzny. Pieśń ludowa a Pieśń Nowa

Jan Adamowski, Obrzędy doroczne z obszaru Lubelszczyzny – kolędowanie

Zdzisław Kupisiński SVD, Wielki Post w pobożności ludowej mieszkańców Lubelszczyzny. Tradycja a współczesność

Beata Maksymiuk‑Pacek, Uczta weselna z obszaru południowego Podlasia

Agnieszka Kościuk‑Jarosz, Świętowanie w mieście Lublinie – tradycja i współczesność

Katarzyna Kraczoń, Plastyka obrzędowa i zdobnicza Lubelszczyzny – specyfika i funkcje

Elżbieta Piskorz‑Branekowa, Tradycyjne stroje ludowe Lubelszczyzny

Mariola Tymochowicz, Posiłki kuchni chłopskiej na Lubelszczyźnie

Feliks Czyżewski, Wschodnie pogranicze kulturowe Lubelszczyzny z perspektywy badań nad językiem i kulturą Polesia. Uwagi wstępne

Agnieszka Szokaluk‑Gorczyca, Pograniczność kultury wschodniej części województwa lubelskiego w świetle badań cmentarzy chrześcijaństwa wschodniego na materiale inskrypcyjnym

Zdzisław Podkański, Mecenat państwa w sferze kultury na początku transformacji ustrojowej (lata 1989–1997)

Janina Biegalska, Edukacja regionalna w działalności towarzystw społeczno‑kulturalnych

Paweł Onochin, Stowarzyszenie Twórców Ludowych – działalność, specyfika, perspektywy

Jan Włostowski, Działalność „CEPELII” na terenie Lubelszczyzny