Do druku przygotował i przypisami opatrzył Janusz Masłowski

Publikacja ta jest albumowym wydaniem zapisków generała Henryka Marii Krok‑Paszkowskiego (1887–1969), spisanych w Londynie w latach 1945, 1954–1963, a opracowanym i wzbogaconym przypisami przez jego wnuka – Janusza Masłowskiego – z życzliwą pomocą specjalisty w dziedzinie historii wojskowości polskiej, nieżyjącego już profesora Mieczysława Wrzoska. Praca, zawierająca wiele historycznych fotografii i dokumentów pochodzących ze zbiorów generała, a znajdujących się w posiadaniu rodziny, stanowi unikatowy obraz dziejów Polski widziany oczami konspiratora, legionisty, uczestnika trzech wojen i politycznego emigranta. Wspomnienia, choć opisane językiem barwnym, pełnym żołnierskiego temperamentu, nie są jednak pozbawione głębszej refleksji. W związku z tym, że treść zawiera wiele nowych, nieznanych faktów, jest ciekawym materiałem zarówno dla badaczy historii wojskowości tego okresu, jak i szerokiego kręgu odbiorców.

Zapiski autor rozpoczyna od przedstawienia kilkuletniego procesu swojej edukacji żołnierskiej w strukturach konspiracyjnych lwowskiego Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego pod osobistym kierunkiem Józefa Piłsudskiego oraz dwuletniego okresu samodzielnego prowadzenia działań konspiracyjnych w Warszawie w roli komendanta ZWC. Następnie opisuje przełomowy moment wybuchu wojny światowej, w której dotychczasowi konspiratorzy wystąpili jawnie w mundurach. Znajdziemy więc epizody bojów przepojonych – jakże znamiennymi dla tamtych czasów – nastrojami uniesienia i wiary w zwycięstwo, przeplatającymi się ze zwątpieniem i zmęczeniem. Sceny z wymarszu Kadrówki i walk legionowych, uwięzienia legionowych oficerów‑peowiaków w niemieckich obozach. Listopadowych walk I batalionu 5 pp Legionów podczas odsieczy Przemyśla i Lwowa. Wymarszu I batalionu 22 pp z Siedlec na wojnę z bolszewikami i bojów 22 pp w latach 1919–1920 z epizodami z Bitwy Warszawskiej nad Wkrą i pogoni za armią konną Budionnego. Opis działań 22 pp podczas wypadków majowych 1926 roku. Relację z dni wrześniowych 1939 roku. Zapiski zamyka dziennik pisany w latach 1945–1949, zawierający opis oswobodzenia grupy 2000 polskich oficerów z niemieckiego obozu w Doesell przez amerykański korpus pancerny w dniu 1 kwietnia 1945 roku. Przejazdu wyższych oficerów do Paryża, do Oddziałów Polskich Sił Zbrojnych pod brytyjskim dowództwem, pobytu na rekonwalescencji w Nicei podczas ostatnich dni wojny w Europie i ewakuacji do Wielkiej Brytanii, do Polskiego Korpusu Przystosowania i Rozmieszczenia.

Janusz Masłowski

Publikacja dotowana przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

Spis treści

Krok ku niepodległości (Janusz Masłowski)

1. Związek Walki Czynnej i Związek Strzelecki

(Lwów 1908-1912)

Związek Walki Czynnej (Warszawa 1912-1914)

2. Strzelcy Józefa Piłsudskiego (Kraków 1914)

Letni kurs oficerski Związku Strzeleckiego w Oleandrach

Pierwsza Kompania Kadrowa (3.VIII.1914 r.)

Próbny wymarsz Kadrówki (4.VIII.1914 r.)

Wymarsz Pierwszej Kompanii Kadrowej (6.VIII.1914 r.)

Wkroczenie Strzelców do Kielc (12.VIII.1914 r.)

Drugi pobyt w Kielcach

3. Legiony Polskie

Sprawa przysięgi

Ponowne wyjście z Kielc

Działania nad Wisłą

Jakubowice – pierwsze nominacje (9.X.1914 r.)

Zapamiętane epizody podczas jesiennych bojów 1914 roku

Laski, Dęblin. Późna jesień 1914 roku (23-26 października)

Krzywopłoty i marsz przez Ulinę Małą do Krakowa (8-11 listopada 1914 roku)

Pobyt w Krakowie

Działania pod wsią Chyżówki (Limanowa–Marcinkowice)

I Brygada Legionów

(Nowy Sącz, grudzień 1914 r.)

Boje pod Łowczówkiem

Działania Legionów w roku 1915

Walki pozycyjne nad Nidą (do maja 1915 roku)

Świąteczne uniesienia

Sprawa honorowa

Kampania wiosenno-letnia 1915 roku. Charakterystyka drugiej połowy 1915 roku

Zapamiętane epizody z kampanii wiosenno-letniej 1915 roku

Walki pod Konarami, Tarłowem, Wyżyńcem-Wyżnianką, Cerkówką, aż do Kowla

4. Polska Organizacja Wojskowa

Moja praca w III (IX) Obwodzie Siedlce POW (Październik-grudzień 1915 roku)

Szkoła Oficerska POW w Warszawie (1916-1917)

5. Kryzys przysięgowy

5 Pułk Piechoty Legionów

I Batalion 7 Pułku Piechoty Legionów

5 Pułk Piechoty Legionów – odmowa złożenia przysięgi

Obozy dla internowanych legionistów (1917-1918)

Oficerski obóz internowania Legionistów w Beniaminowie (lipiec-wrzesień 1917 roku)

Szczypiorno – obóz dla internowanych podoficerów i szeregowych legionistów  (październik 1917 roku)

Obozy w Niemczech dla oficerów legionowych – peowiaków (lata 1917-1918)

Karny obóz dla cywili w Havelbergu pod Berlinem

Rastatt-Batten w Badenii – jeniecki obóz dla szeregowych

Jeniecki obóz dla oficerów w Werl w Westfalii

6. Walki o granice Polski Odrodzonej (1918)

Powrót do Polski (14 października 1918)

Kielce, 1 listopada 1918 roku – rozbrajanie Austriaków. Podróż do Krakowa

5 Pułk Piechoty Legionów

Organizacja I Batalionu 5 Pułku Piechoty Legionów (Kraków, 1-8 listopada 1918 roku)

Front Ukraiński

I Batalion 5 pp Legionów w walkach o Przemyśl (9-11 listopada 1918)

Odsiecz Lwowa

Działania I Batalionu 5 Pułku Piechoty Legionów (19-22 listopada 1918)

Walki wokół Lwowa (od 23 listopada do 12 grudnia 1918 roku)

Rozkaz wyjazdu do Warszawy

7. Wojna polsko-bolszewicka (1919-1921)

Ochotniczy 22 Siedlecki Pułk Piechoty

I batalion 22 Siedleckiego Pułku Piechoty

Epizod z odcinka frontu poleskiego w okolicach Turowa nad Prypecią

Rok 1920

Wprowadzenie

Odcinek frontu poleskiego, miejsce postoju Buda Pawłowska (styczeń 1920 roku)

(Luty 1920 roku)

Tajne zadanie – Kazimierówka

Wypad na Kazimierówkę (19-20 luty 1920)

Odwet

Marcowa ofensywa 1920 roku

Zdobywamy Mozyrz

Operacja Rzeczycka (kwiecień-maj 1920 roku)

Jak zostałem dowódcą 22 Pułku Piechoty

Ewakuacja oddziałów 22 pp z przyczółka Rzeczyca (druga połowa czerwca 1920 roku)

Odwrót (lato 1920)

Upadek Brześcia Litewskiego n. Bugiem (przełom lipca i sierpnia 1920 roku)

Bitwa Warszawska

Działania 22 Pułku Piechoty nad Wkrą, bój pod Borkowem (14-16 sierpnia 1920 roku)

Zwycięska ofensywa wojsk polskich w 1920 roku (sierpień-październik)

Prezent

Srebrny Krzyż Orderu Wojennego Virtuti Militari V Klasy (Chełm, 3 września 1920 roku)

Nasz dalszy marsz na wschód i fragmenty bojów z oddziałami 1 Armii Konnej Budionnego (wrzesień-październik 1920 roku)

Wyprawa generała Żeligowskiego, „Brygada Mereczańska” (listopad 1920-luty 1921)

8. Służba garnizonowa (1922-1939)

Siedlce, 22 Pułk Piechoty, 9 Dywizja Piechoty

Rok 1926 – wypadki majowe

Relacja generała H. Krok-Paszkowskiego w zbiorze zapisków

Dowództwo Obszaru Warownego „Wilno” i Garnizonu w Wilnie (Wilno, 1928-1930)

(Rok 1927, późna jesień)

(Rok 1930)

20 Osłonowa Dywizja Piechoty (Baranowicze, 1931-1937)

Dowództwo Korpusu nr 1 (Warszawa, 1938-1939)

9. Wojna polsko-niemiecka (Wrzesień 1939)

10. Odzyskanie wolności – emigracja

Wyzwolenie polskich oficerów z niemieckiego obozu w Doessel (pisane w Paryżu 7 kwietnia 1945 roku)

Dzień 1 kwietnia 1945 roku (pisane 8 kwietnia 1945 roku)

Sprawa gen. Berbeckiego

Paryż, Nicea – początek tułaczki

(Kwiecień 1945 w Paryżu)

Wyjazd generałów na rekonwalescencję do Nicei

Paryż

Paryż – Vincennes

Nicea, rok 1946

W Wielkiej Brytanii (lata 1947-1949)

11. Wspomnienie pośmiertne (Generał Stanisław Skwarczyński)

12. Życiorys wojskowy (Janusz Masłowski)

Aneks

Jak pamiętam wydarzenia z września 1939 roku i czas niemieckiej okupacji (Jadwiga Masłowska – średnia córka generała Henryka Krok-Paszkowskiego)

Bibliografia

Fotografie i dokumenty