Grażyna Jonkajtys-Luba

(1922-2020)

Urodziła się i wychowała się w Augustowie, w rodzinie nauczycielskiej. W dniu wybuchu II wojny światowej była uczennicą klasy maturalnej miejscowego Liceum Ogólnokształcącego. W 1940 roku wraz z matką i rodzeństwem została deportowana do północnego Kazachstanu. W ciągu 6 lat zesłania wykonywała różne prace polowe w kołchozie – wyrabiała cegły, a przede wszystkim murowała piece i remontowała budynki kołchozowe. Losy swoje i rodziny na zesłaniu opisała w książce „...was na to zdies' priwiezli, sztob wy podochli”. Kazachstan 1940-1946. Po powrocie do kraju w 1946 roku, w październiku, rozpoczęła studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Ukończyła je w 1952 roku z tytułem magistra inżyniera architekta. Od 1947 roku pracowała w warszawskich biurach projektów. Równocześnie przez 14 lat była starszym asystentem w Katedrach Historii Urbanistyki i Architektury na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W latach 1965–1979 wspólnie z mężem architektem, Jerzym Lubą, pracowała w biurach architektonicznych w Ghanie i Nigerii. Od 1990 roku często przebywała w Nowym Jorku, gdzie pracowała jako wolontariusz w Instytucie Józefa Piłsudskiego i w Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Organizowała tu wystawy, wygłaszała odczyty oraz publikowała w miejscowej polonijnej prasie artykuły o problematyce syberyjskiej oraz o zabytkowej architekturze polskiej. Współpracowała z redakcją Słownika Biograficznego Polskiej Akademii Nauk, opracowując biogramy zasłużonych architektów polskich. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi RP, Medalem „Merentibus” Instytutu Józefa Piłsudskiego, Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi RP, Krzyżem Sybiraka. Od wielu lat w Polsce włącza się w działalność społeczną na rzecz utrwalania pamięci i tradycji narodowej – odznaczona Medalem „Pro Memoria” oraz Krzyżem Obrońców Kresów Wschodnich II, współpracuje – w ramach zachowania pamięci historycznej – ze szkołami imienia Sybiraków w Augustowie oraz z Archiwum Akt Nowych.

Zmarła 8 grudnia 2020 roku. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 12 stycznia 2021 roku w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie, pochowana została na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Filmowe wspomnienia:

1. Świadkowie: Grażyna Jonkajtys-Luba, część 1, część 2

2. Józef Piłsudski Institute of America: Prześladowanie Polaków w Związku Sowieckim, cz. 47, opowiada Grażyna Jonkajtys-Luba